5. Financiën

Ons algemene financiële beleid ligt vast in een meerjarig financieel statuut. Per begrotingsjaar maken we een financiële kaderbrief met de uitwerking van de ontwikkelingen die voor het komend begrotingsjaar relevant zijn.

We streven naar een duurzaam financieel evenwicht. Dit betekent dat de begroting over een periode van minimaal vijf jaar een voldoende positief saldo moet laten zien om te blijven voldoen aan de gestelde financiële normen. Eenmalige tekorten zijn toegestaan, mits de begroting in meerjarenperspectief sluitend is en het weerstandsvermogen boven de gestelde norm blijft.

Het eigen vermogen van Openbaar Onderwijs Groningen is niet volledig vrij besteedbaar. Aan een deel van het vermogen heeft het bestuur een bestedingsdoel toegekend. Deze geoormerkte bedragen zijn gestort in bestemmingsreserves.

In paragraaf 5.2 wordt de stand van de kengetallen ultimo 2022 vermeld en toegelicht.

De Rijksbijdragen zijn € 16,3 miljoen hoger dan begroot. Dit is met name te verklaren door de indexatie van de bekostiging, aangevuld met incidentele aanvullende subsidies die niet in de begroting waren meegenomen. Voor een groot deel staan hier hogere loonkosten tegenover.

De overige overheidsbijdragen zijn € 2,6 miljoen hoger dan begroot. Dit komt met name door subsidies van de gemeente voor huisvesting, die niet of slechts ten dele in de begroting zijn meegenomen. Hier staan in zowel begroting als realisatie even hoge lasten tegenover.
De overige baten zijn hoger dan begroot doordat enkele inkomstenstromen budgetneutraal begroot zijn voor een lager bedrag. De bijbehorende lasten zijn dan ook hoger dan begroot.

De personeelslasten zijn € 12,0 miljoen hoger dan begroot. Dit komt met name door de cao-maatregelen van 2022 en het dichten van de loonkloof, en het inzetten van meer personeel op aanvullende subsidiemiddelen.

De huisvestingslasten zijn € 3,1 miljoen hoger dan begroot. Dit komt door stijging van de energielasten en meer uitgaven voor huisvesting die vergoed worden door de gemeente (analoog aan de stijging van de overige overheidsbijdragen). De overige lasten zijn € 2,8 miljoen hoger dan begroot. Dit komt met name door meer leerlingactiviteiten dan begroot.

De verklaring van de afwijking van het resultaat ten opzichte van de begroting kan als volgt worden samengevat:

Het resultaat van de scholen en bovenschoolse budgetten is in totaal € 0,5 miljoen hoger dan begroot, met name door onverwachte meevallers. Er is in 2022 meer uitgegeven aan NPO-middelen dan begroot, waardoor het begrote overschot en daarmee de dotatie aan de bestemmingsreserve € 1,3 miljoen lager is dan begroot.

De energielasten zijn fors hoger dan begroot door ontwikkelingen in de markt. Het resultaat wordt hier voor circa € 1,0 miljoen negatief door beïnvloed.
De uitputting van bovenschoolse projecten is € 0,3 miljoen lager dan begroot.

Van de Rijksvergoedingen die we hebben ontvangen is een gedeelte nog niet in 2022 ingezet. Zo bevat de Rijksvergoeding 2022 PO een deel dat wordt gebruikt ter dekking van cao-maatregelen die in 2023 zullen worden doorgevoerd. In totaal is het resultaat op de centrale bekostiging € 1,7 miljoen. Daarnaast hebben we in 2022 middelen ontvangen uit het onderwijsakkoord die deels in 2022 maar deels ook later ingezet worden. Het totaal van deze middelen dat nog niet is ingezet in 2022 is € 2,3 miljoen. Hiervan wordt € 1,4 miljoen opzij gezet in een bestemmingsreserve.

In 2022 is het leerlingenaantal van onze internationale schakelklas fors gestegen, met name door toestroom van Oekraïense leerlingen. Naast de reguliere nieuwkomersbekostiging heeft het ministerie diverse regelingen in het leven geroepen voor tussentijdse groei. Al met al heeft dit gezorgd voor een overschot op deze afdeling van € 0,5 miljoen.

De materiële vaste activa nemen per saldo toe door de investeringen van € 9,1 miljoen, waarbij € 6,2 miljoen wordt afgeschreven. De liquide middelen nemen toe door de ontvangst van diverse Rijksvergoedingen waaronder NPO-middelen en middelen vanuit het onderwijsakkoord.

Het eigen vermogen neemt toe met het resultaat van € 2,2 miljoen.

De voorzieningen nemen toe met € 0,7 miljoen, vooral door de extra storting in de voorziening werkloosheidsuitkeringen voor NPO-aanstellingen (€ 0,7 miljoen).

De overige schulden stijgen met name door vooruitontvangst van de subsidie basisvaardigheden.

Ultimo 2022 bedraagt het eigen vermogen € 41,9 miljoen. Hiervan is € 10,1 miljoen gevat in bestemmingsreserves, in de toekomst te besteden aan bepaalde doelen. De algemene reserve bedraagt € 31,8 miljoen.

Per 1 januari 2023 is de bekostiging van het primair onderwijs na wetswijziging vereenvoudigd. Daarmee is de bekostigingssystematiek gewijzigd.

Bij de overgang van de oude naar de nieuwe bekostigingssystematiek zijn schoolbesturen door de regelgeving en besluitvorming van de minister met een materieel probleem geconfronteerd. Waar de schoolbesturen in een (school)jaar normaal gesproken 100% aan bekostiging ontvangen, is dat in de overgang naar de nieuwe bekostigingssystematiek circa 93% voor het schooljaar 2022 - 2023. Schoolbesturen in de PO-sector werden daardoor in de periode augustus tot en met december 2022 door de minister met circa 7% gekort op hun bekostiging. Dit komt voor ons schoolbestuur neer op € 2,8 miljoen. Voorzichtigheidshalve is dit bedrag niet als vordering op de balans per 31 december 2022 opgenomen.

De minister stelt zich op het standpunt dat dit probleem voor het schoolbestuur slechts "een boekhoud-technische correctie" is "aangezien de totale bekostiging van het Rijk naar scholen niet wijzigt door de vereenvoudiging”. De overgang van de oude naar een nieuwe bekostigingssystematiek is echter niet louter een papieren exercitie; de keuzes die daarbij worden gemaakt hebben werkelijk een negatief effect op het onderwijsproces. De keuze van de minister om de schoolbesturen in 2022 hierdoor minder bekostiging toe te kennen heeft reële consequenties. Voor Openbaar Onderwijs Groningen geldt dat het eigen vermogen onder de intern gestelde normen daalt, en dat onze liquiditeitsratio op termijn onder de signaleringsnormen van de Onderwijsinspectie komt. Om deze ratio's weer op peil te krijgen zijn interne maatregelen nodig die impact hebben op de beschikbare middelen voor het onderwijsproces.

Vandaar dat wij samen met circa 230 schoolbesturen, juridisch begeleid door advocatenkantoor Stibbe en gecoördineerd vanuit de PO-Raad, bezwaar hebben gemaakt tegen de beschikkingen voor de laatste vijf maanden van 2022. Dit bezwaar is op 30 november 2022 door de minister ongegrond verklaard. De financiële belangen en de relevante juridische vragen naar aanleiding van de beslissing op bezwaar van de minister zijn het volgens ons waard om de kwestie aan een onafhankelijke partij, zijnde de bestuursrechter, voor te leggen. Daarom hebben wij besloten om gezamenlijk met ruim 220 schoolbesturen een beroep bij de rechtbank Midden-Nederland in te stellen tegen de beslissing op bezwaar van de minister. Op het moment van dit schrijven loopt deze beroepsprocedure nog en is niet bekend wanneer hierin uitspraak volgt.

Onze kengetallen vallen in 2022 binnen de normen van de Inspectie. Onze liquiditeitsratio is door de incidentele middelen in 2021 en 2022 nog ruim boven de signaleringswaarde maar staat onder druk voor de toekomst. Dit wordt nader uiteengezet in paragraaf 5.3.

De algemene reserve bedraagt ultimo 2022 € 31,8 miljoen. Voor de financieringsfunctie is € 19,1 miljoen nodig, te weten 55 procent van de vervangingswaarde van de gebouwen. Voor de bufferfunctie blijft dan over € 12,7 miljoen. Ten opzichte van de genormaliseerde baten, exclusief de incidentele subsidies, is dit 8,42 procent.

De gegevens in deze paragraaf zijn afkomstig uit de meerjarenbegroting 2023-2027. De raad van toezicht heeft deze vastgesteld op 14 december 2022.

In 2023 zijn de baten incidenteel hoger door de inzet van de NPO-middelen. De uitgaven voor NPO zorgen nog tot en met 2025 voor hogere lasten. Na 2025 wordt weer begroot met de regulier beschikbare middelen. De indexering van de Rijksbijdragen is even hoog als de indexering van de personele lasten, aangezien loonstijgingen in beginsel door het Rijk worden gecompenseerd. Bij de berekening is uitgegaan van een stabiel leerlingenaantal, en een stabiel aantal fte’s. De overige baten en lasten zijn normatief geïndexeerd met 2%. De afschrijvingslasten zijn berekend op basis van de bekende meerjareninvesteringsplanning.

Leerlingenaantallen

De begroting 2023 is gebaseerd op de leerlingenaantallen op 1 oktober 2022 (VO) en 1 februari 2022 (PO en SO). In de meerjarenbegroting gaan we uit van een stabiel leerlingenaantal. Tussen de scholen zien we wel verschuivingen, maar op totaalniveau verwachten we een constant leerlingenaantal. De toekomstige begrotingen per school worden gebaseerd op het dan actuele leerlingenaantal.

Personele bezetting

In 2022 was de gemiddelde bezetting 1.628 fte. Onderstaand is de verwachte ontwikkeling van de personele bezetting weergegeven, zoals is af te leiden uit de meerjarenbegroting 2023-2027.

We verwachten dat de personele bezetting in de basis stabiel blijft, in lijn met het leerlingenaantal. De fluctuaties in de  bezetting worden met name beïnvloed door de inzet van NPO-middelen. Deze worden ingezet tot en met 2025.

Kengetallen
Met bovenstaande meerjarenbegroting en meerjarige balans ontwikkelen onze kengetallen zich als volgt:

In het meerjarenperspectief bij de begroting 2022 was zichtbaar dat de liquiditeit tijdelijk onder de norm van 0,75 zou uitkomen. Dit werd vooral veroorzaakt doordat een deel van de bekostiging PO niet werd ontvangen als onderdeel van het aanpassen van de bekostiging van schooljaar naar kalenderjaar. Dit was uiteindelijk het begrote verliessaldo van € 2,6 miljoen. Door het begrote negatieve resultaat van 2023 van € 2,8 miljoen blijft de liquiditeit ook aan het einde van de periode 2023-2027 onder de norm. In de komende jaren zullen wij maatregelen nemen om de liquiditeit weer op het gewenste niveau te krijgen.

Weerstandsvermogen
De algemene reserve ontwikkelt zich volgens bovenstaande meerjarenbegroting als volgt:

Het vermogensbeleid van Openbaar Onderwijs Groningen stelt dat het vermogen zowel een bufferfunctie als een financieringsfunctie voor de vervanging van activa heeft. De interne norm voor de financieringsfunctie betreft 55% van de vervangingswaarde van de materiële vaste activa. De norm voor de bufferfunctie bedraagt 7% van de omzet. Ultimo 2022 voldoet Openbaar Onderwijs Groningen aan deze normen.
Het weerstandsvermogen is door de negatieve begrotingssaldi in 2022 en 2023 onder de norm van 7% uitgekomen. Er wordt meerjarig geen rendement begroot, door inflatie neemt de buffer in relatieve zin per jaar iets af.

Tot 2026 handhaaft de Inspectie niet op de norm ten aanzien van de liquiditeit, indien het afboeken van de vordering op het ministerie van OCW de oorzaak is geweest. Daarom dient de stichting in het jaarverslag tevens aan te geven wat de norm zou zijn geweest als de vordering niet was afgeboekt.

Kengetallen exclusief afboeking vordering OCW
Zonder het afboeken van de vordering op het ministerie van OCW zouden onze kengetallen er als volgt uitzien:

In de komende jaren is het noodzakelijk om zowel de buffer als de liquiditeit weer op orde te brengen. In 2023 onderzoeken we hoe dit binnen de begrotingsperiode (tot 2027) kunnen oplossen.

Ontwikkelingen

Rijksbekostiging
Per 1 januari 2023 is de bekostigingssystematiek voor het primair onderwijs gewijzigd. Per 1 januari 2022 was dit ook al gebeurd voor het VO. Beide regelingen kennen een overgangsregeling waarin de overgang van het oude naar nieuwe budget in vier stappen wordt gerealiseerd. De financiële gevolgen van beide wijzigingen zijn beperkt en verwerkt in de meerjarenbegroting.

In 2023 ontvangen de scholen nog deels middelen uit het NPO. In de meerjarenbegroting hebben we hiermee rekening gehouden. Vanaf 2024 is de bekostiging weer op normaal niveau. De bestedingstermijn van de middelen loopt tot en met 31 juli 2025. Er is rekening gehouden met de kosten van beëindiging van tijdelijke contracten in verband met het NPO.

Wat betreft de overige rijkssubsidies verwachten we een stabiel verloop.

Cao
In zowel de sector voortgezet als primair onderwijs is in 2022 een nieuwe cao afgesloten. Beide cao’s lopen tot en met 30 april 2023.

In de begroting van 2023 is rekening gehouden met deze cao’s. Er is geen rekening gehouden met indexatie als gevolg van de referentieruimte 2023. In de meerjarenbegroting is wel rekening gehouden met een lichte indexatie. Uitgangspunt van de meerjarenbegroting is dat de ontwikkeling van de bekostiging en de loonkosten gelijke tred houden. De indexatie van de bekostiging vormt, na aftrek van overige ontwikkelingen in de loonkosten zoals premiestijgingen, de basis voor de cao-onderhandelingen.

Huisvesting
Alle schoolpanden zijn economisch eigendom van de gemeente. Wij zijn in de meeste gevallen juridisch eigenaar en we handelen als zodanig. Dit zal in de nabije toekomst niet veranderen. We huren het pand waarin het ondersteuningsbureau is gevestigd, plus enkele tijdelijke huisvestingsvoorzieningen bij diverse scholen.

Belangrijkste risico’s en onzekerheden
In paragraaf 6.6 Risicomanagement worden de belangrijkste risico's en onzekerheden weergegeven.